Του Κώστα Χαρτζουλάκη, Γεωπόνος – Ερευνητής, πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων
Κατά τους μήνες Δεκέμβριο, Ιανουάριο και Φεβρουάριο είναι απαραίτητο να περάσει η ελιά από µιά χρονική περίοδο με χαμηλές θερμοκρασίες (180 ώρες με θερμοκρασία < 7 ºC ή 10 εβδομάδες με θερμοκρασία < 12,2 ºC, αν και υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ποικιλιών) για να διακοπεί ο λήθαργος και να γίνει η διαφοροποίηση των οφθαλμιών.
Αν κατά την περίοδο αυτή οι θερμοκρασίες είναι πάνω από τους 10 ºC δεν γίνεται διαφοροποίηση των οφθαλμών με αποτέλεσμα την μείωση των ανθοταξιών ή την παραγωγή ατελών ανθέων, αν και αυτό εξαρτάται και από την ποικιλία. Η μείωση της παραγωγής μπορεί να φτάσει μέχρι και 80%. Οι χαμηλές θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν και η απότομη πτώση μπορεί να ζημιώσουν αρχικά τους μη συγκομισμένους καρπούς, τους ανθοφόρους οφθαλμούς που έχουν εκπτυχθεί (θερμοκρασίες μεταξύ -2 και -4 οC) και σε ισχυρότερο παγετό τα φύλλα και τους βλαστούς.
Σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω των -10 οC) μπορεί να καταστρέψουν και ολόκληρα τα ελαιόδεντρα. Οι ζημιές θα εξαρτηθούν από την ένταση των χαμηλών θερμοκρασιών, τη διάρκεια αυτών αλλά και από πολλούς παράγοντες που αφορούν τα ίδια τα ελαιόδεντρα. Είναι περισσότερο έντονες σε νεαρά δένδρα, σε δένδρα που δέχτηκαν πρώιμες αζωτούχες λιπάνσεις και κλάδεμα και έχουν αναπτύξει νεαρή και τρυφερή βλάστηση, σε αυτά που έχει ήδη ξεκινήσει η έκπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών, στα δέντρα σε μεγάλα υψόμετρα και με βορεινή έκθεση.
Επίσης δένδρα εξασθενημένα από μεγάλη παραγωγή, από ασθένειες και από έλλειψη θρεπτικών στοιχείων, κυρίως καλίου και βορίου. Τέλος ό κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τις ευαίσθητες στον παγετό πρώιμες ποικιλίες όπως η Κορωνέικη και η Μεγαρείτικη. Αντίθετα οι ποικιλίες Μαστοειδής, το Μανάκι, η Χαλκιδικής και η Μαυρελιά είναι ανθεκτικότερες στο ψύχος.Θερμοκρασίες κάτω από -7 ºC προκαλούν ζημιές στα ελαιόδεντρα, αν και η αντοχή τους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η διάρκεια των χαμηλών θερμοκρασιών, η ατμοσφαιρική υγρασία, ο άνεμος, η ποικιλία της ελιάς, το στάδιο βλάστησης και η υγιεινή κατάσταση των δένδρων.
Τα φύλλα της ελιάς παγώνουν στους -3 έως -6 ºC, ο φλοιός στους -7 ºC και το ξύλο στους μεγαλύτερης ηλικίας βλαστούς στους -13 ºC. Η διαδικασία ωρίμανσης του καρπού μειώνεται όταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από τους 10°C και διακόπτεται κάτω από 5°C.Χαμηλές θερμοκρασίες μέχρι 0 °C προκαλούν συρρίκνωση του καρπού, που είναι αναστρέψιμη αν βελτιωθούν οι θερμοκρασίες.
Σε χαμηλότερες θερμοκρασίες, μέχρι -2 °C έως -4 °C διάρκειας μερικών ωρών, ο ελαιόκαρπος συρρικνώνεται μόνιμα. Ο πράσινος ελαιόκαρπος είναι πιο ευαίσθητος από το μαύρο και λαμβάνει καφέ χρώμα μετά από παγετό και η ζημιά δεν είναι αναστρέψιμη. Οι παγωμένοι καρποί, ανεξάρτητα από την ποικιλία, χρησιμοποιούνται μόνο για παραγωγή λαδιού, που συνήθως είναι υποβαθμισμένη.
Τόσο οι παγωμένοι όσο και οι χαλαζόπληκτοι καρποί πρέπει να συγκομίζονται το ταχύτερο δυνατό, για να αποφευχθεί η περαιτέρω υποβάθμιση του παραγόμενου ελαιολάδου.
Τα προληπτικά μέτρα για την προστασία των ελαιόδεντρων είναι η κοπή χαμηλά των ζιζανίων, ψεκασμοί με χαλκούχα σκευάσματα λίγες ημέρες πριν την έλευση των παγετών, ψεκασμοί με άλλες ουσίες όπως κιτοκινίνες, ζεόλιθο, πινολίνη, συνδυασμό πινολίνης με αμινοξέα, θερινά έλαια κ.ά.
Οι ψεκασμοί να εφαρμόζονται μετά από τη συνεργασία με τους τοπικούς γεωπόνους.
Στα παγετόπληκτα ελαιόδεντρα πρέπει να γίνει άμεσα (με τη βελτίωση του καιρού) ψεκασμός με χαλκούχα σκευάσματα για την αποφυγή μόλυνσης από το βακτήριο που προκαλεί την καρκίνωση των δένδρων και επιδεινώνει τις ζημιές στα ελαιόδεντρα.Καμιά άλλη επέμβαση δεν γίνεται αν δεν περάσει ένα χρονικό διάστημα από 1-3 μήνες για να γίνει σωστός προσδιορισμός της ζημιάς από την ξήρανση των ιστών. Όταν η ζημιά δεν είναι πολύ σοβαρή κλαδεύονται οι νεκροί βλαστοί μετά την πλήρη αποξήρανσή τους, κατά τη διάρκεια της άνοιξης ή στο επόμενο χειμερινό κλάδεμα.
Όταν η ζημιά είναι πολύ σοβαρή, πρέπει πρώτα να δημιουργηθεί η νέα βλάστηση για να δούμε που ακριβώς θα γίνουν οι τομές του κλαδέματος στα υγιή τμήματα του δέντρου.
